Gezin Schonenberg groeit op met verdriet over de fusillade Tiel

Dat drie familieleden door de Duitsers zonder enig proces worden gefusilleerd, is een oorlogsverhaal dat nog steeds ‘leeft’ voor de zussen Annie (1946) en Maria Schonenberg (1951). Maria: ‘De portretten van mijn doodgeschoten opa en ooms hangen bij ons thuis; we zien ze dagelijks.’

Hendrik Schonenberg (1876, boer) en zijn zoons Han (1908, metselaar) en Wim (1909, timmerman) worden met elf andere Wamelaren op 20 september 1944 door Duitse Wehrmachtmilitairen doodgeschoten. Het is een wraakactie van de Duitsers, omdat de Ondergrondse eerder de pont – die onder bevel van de Kriegsmarine staat – heeft beschoten.

Een vijftiental boeren en hun zonen wordt bij de veerweg aan de Waalbandijk gevangengenomen en naar Tiel overgebracht. Eén man wordt al in Wamel geëxecuteerd. De Duitsers zetten, na een slemppartij in café Russon, de overige veertien tegen de coupure (kademuur) en executeerden hen. Maria: ‘De waardin biedt nog geld aan om de executie tegen te gaan. Tevergeefs.’
Hun vader wordt niet opgepakt; hij is bij zijn verloofde die een dienstje heeft. Marinus blijft alleen achter met zijn moeder en moet het boerenbedrijf runnen. ‘De gebeurtenis heeft immense impact op hem’, vertelt Annie. ‘Nu zou je zeggen: hij heeft ptss, maar dat begrip bestaat toen nog niet.’

Annie: ‘Hij heeft vrolijke momenten, dan zingt hij of danst met onze moeder op de deel. Maar je ziet het verdriet in zijn ogen; we zien hem lijden.’ Hun vader bewaart de portefeuille van zijn broers met kogelgat erin. In het gezin met tien kinderen zijn enkelen vernoemd naar de gefusilleerden.

Maria: ‘Hij kan niet alleen zijn, helemaal niet toen hij stopte met werken. Dan vliegt het hem aan; hij gaat dan van overleven naar leven. Na mijn moeders dood houd ik hem iedere avond gezelschap.’

Van hun oma herinneren de twee zussen dat die steeds maar huilde. Maria: ‘Zij had de slaapkamer onder mij, lag ziek op bed. ’s Nachts hoor ik haar roepen: ‘Onze lieveheer, kom me halen. Ik wil naar mijn jongens toe.’ Dan slaat ze met de stok tegen de muur.’

Zo klein als ze waren, de kinderen Schonenberg gaan mee naar de Dodenherdenking. Eerst in Tiel bij de veertien graven, later in Wamel. Maria: ‘Mijn vader draagt dan het pak van zijn omgekomen broer.’ Zelf gaan ze ook trouw. Annie: ‘Alleen niet in 1973, toen was mijn dochter net geboren.

Mensen vragen wel eens: zijn ze er nog steeds mee bezig? Maria: ‘Het gaat nooit weg, het maakt deel uit van onze familiegeschiedenis.’ De zussen hebben een map vol bidprentjes, foto’s van de vermoorde mannen, artikelen. Plus een kopie van de brief van een broer van twee doodgeschoten Van Echtelds; hij beschrijft hoe ‘de jongens’ om 8.30 zijn doodgeschoten.
De zussen hebben een kopie van een rapport ‘omtrent de terechtstelling van 14 personen uit de gemeente WAMEL op 20 september 1944 te Tiel. Opgemaakt J.A. Nales, aan de hand van verklaringen van ooggetuigen.’ Annie: ‘Daarin staat dat de Duitsers de lijken in de Waal willen gooien, maar dat die in rieten matten naar de katholieke begraafplaats in Tiel zijn gebracht. Daar worden ze schouder aan schouder in een massagraf gelegd.’

De fusillade is meer dan alleen familiegeschiedenis. De burgemeester van Wamel schrijft er in 1946 een rapport over en de Politie Recherche Zaltbommel maakt in 1947 proces-verbaal op. De zaak wordt doorgestuurd naar de United Nations War Crimes Commission. Kranten schrijven erover, hun ouders worden geïnterviewd voor een tv-programma.
‘Het heeft nabestaanden zoveel pijn berokkend’, vertelt Maria. ‘Niet alleen ons, maar ook de andere gezinnen. We zijn hecht met die families; het zijn allemaal boeren die elkaar helpen. Met hen hebben we ooit een bijeenkomst gehad om informatie te delen. Het fijne was: we begrijpen elkaar door deze gedeelde geschiedenis.’

Interview met Annie Schonenberg (1946)
Door: Ineke Inklaar